Arılarda Isı Düzenlemesi
Arılarda Isı Düzenlemesi
Kaynak: Dr. Fatih Dikmen
İstanbul Üniversitesi Biyoloji Bölümü, Öğr. Ü.
Arılar sosyal yaşam gösterdiklerinden, ısı düzenlemesi bu canlılar için çok önemlidir. Ancak sosyal yaşam gösteren bireylerdeki yuva sıcaklığının sabit tutulmasına yönelik davranışlar diğer böcek gruplarından farklı bir ısı düzenlemelerine sahip olmalarına neden olmuştur.
Bal arıları (Apis mellifera), genelde 10-15°C’lik hava sıcaklığının üzerindeki sıcaklıklarda uçmaya ve besin arama davranışı göstermeye başlar. Bunun sebebi, bu sıcaklıklarda uçuş için gerekli ısınmayı gerçekleştirememeleridir. Uçuş için öncelikle toraks yani göğüs kaslarının titreşimler ile ısıtılması gerekir. Toraks-göğüs sıcaklığı iki önemli değişkenin etkisinde şekillenir; çevre sıcaklığı ve titreşimlerin oluşturduğu ısı ile oluşan sıcaklık. Bu ikisinin toplamı eğer 30°C ve üzerinde ise uçuş gerçekleşebilir. Çevre sıcaklığı 15°C olduğu bir durumda titreşim ile 15°C’lik sıcaklık artışı sağlanır ve toplamda Toraks sıcaklığı=30°C ile uçuş gerçekleşebilir. İşte bu durum arıların normalde neden 10°C’nin altında polen toplamaya başlayamadığını açıklar. Ancak bazı durumlarda 4,5°C’de bazı arıların yuvalarından çıkarak besin arama uçuşları yaptıkları görünür ki, bunu gerçekleştirebilmek için arı her 10 saniyede bir durum titreşim ile ısınması gerekir. Sonuç olarak ısının elde edildiği iki yol vardır; çevreden pasif olarak ve aktif bir metabolizma. Arı çevreden aldığı ısıyı kontrol edemediğine göre kontrol titreşim kasları üzerinden olur. Yani arı 20°C’lik çevre sıcaklığındaki uçuşu için farklı, 35°C’lik çevre sıcaklığındaki uçuş için ise daha farkı bir titreşim süresi ve yoğunluğu deneyecektir. Çevre sıcaklığında titreşimle üretilen ısının miktarı artar; yüksekken azalır. İşte ısı kontrolündeki ilk adım budur. Ve arı yazın dahi gözlenen ani sıcaklık değişimlerinde yuvadan uzakta çiçeklerde uyuşuk kalmasının nedeni işte bu titreşimi yapacak enerjisinin kalmaması ve sonuçta uçamamasından kaynaklanır. Isı kontrolündeki ikinci adım ise oluşan ısının dağıtılması ve aşırı ısınma sonucu artan göğüs sıcaklığının normal seviyelere indirilmesi için soğutma (serinleme) işlemidir. Genelde bu durum kanat çırparak ve su damlası taşıyıp bunun buharlaştırılması yoluyla yapılır.
Bal arılarında ısı düzenlemesindeki bir diğer faktör sosyalliktir. Bir arı kolonisinde normal koşullarda 30-40 bin civarında arı bulunur. Bunların bir araya gelip kötü koşullarda yavruların üzerini örtmesine “battaniye etkisi” denir. Bu da bir ısı düzenlemesi yöntemidir. Yine çok soğuklarda titreşim ile göğüslerinde ısı üretip bunu yavrulara yaslayarak onların ısınmasını sağlayabilirler. Küme oluşturarak da ısıyı arttırabilir veya koruyabilirler. Bunun tersinde ise çok ısındığı zaman kanat çırparak kovan içini havalandırma sistemi gibi havalandırabilirler.
Dr. Fatih Dikmen
İstanbul Üniversitesi Biyoloji Bölümü, Öğr. Ü.